Kwa miezi kadhaa Rais Vladimir Putin alikuwa amekanusha kuwa angevamia jirani yake, lakini kisha akavunja makubaliano ya amani, na kutuma vikosi kuvuka mipaka ya kaskazini, mashariki na kusini mwa Ukraine.
Huku idadi ya waliofariki ikipanda, sasa anashutumiwa kwa kuvunja amani barani Ulaya na kitakachofuata kinaweza kuhatarisha muundo mzima wa usalama wa bara hilo.
Wanajeshi wa Urusi wameshambulia wapi na kwa nini?
Viwanja vya ndege na makao makuu ya jeshi vilipigwa kwanza, karibu na miji kote Ukraine pamoja na uwanja mkuu wa ndege wa kimataifa wa Boryspil huko Kyiv.
Kisha vifaru na wanajeshi wakaingia Ukrainia kaskazini-mashariki, karibu na Kharkiv, jiji la watu milioni 1.4; mashariki karibu na Luhansk, kutoka Belarusi jirani kaskazini na Crimea kusini. Wanajeshi wa kijeshi walikamata kambi muhimu ya anga nje kidogo ya Kyiv na wanajeshi wa Urusi walitua katika miji mikubwa ya bandari ya Odesa na Mariupol pia ya Ukraine.
Muda mfupi kabla ya uvamizi huo kuanza, Rais Putin alienda kwenye TV akitangaza kwamba Urusi haiwezi kujisikia "salama, kuendeleza na kuwepo" kwa sababu ya kile alichokiita tishio la mara kwa mara kutoka kwa Ukraine ya kisasa.
Hoja zake nyingi zilikuwa za uwongo au zisizo na mantiki. Alidai lengo lake lilikuwa kuwalinda watu wanaodhulumiwa na mauaji ya halaiki na kulenga "kuondoa kijeshi na kuondoa Unazi" wa Ukraine. Hakujakuwa na mauaji ya halaiki nchini Ukraine - ni demokrasia iliyochangamka inayoongozwa na rais ambaye ni Myahudi. "Ningewezaje kuwa Nazi?" alisema Volodymr Zelensky, ambaye alifananisha mashambulizi ya Urusi na uvamizi wa Ujerumani ya Nazi katika Vita vya Pili vya Dunia.
Rais Putin mara kwa mara amekuwa akiishutumu Ukraine kwa kuchukuliwa na watu wenye itikadi kali, tangu rais wake anayeiunga mkono Urusi, Viktor Yanukovych, kuondolewa madarakani mwaka 2014 baada ya miezi kadhaa ya maandamano dhidi ya utawala wake. Kisha Urusi ililipiza kisasi kwa kuliteka eneo la kusini la Crimea na kuanzisha uasi mashariki mwa nchi hiyo, ikiunga mkono watu wanaotaka kujitenga ambao wamepigana na vikosi vya Ukraine katika vita vilivyogharimu maisha ya watu 14,000.
Mwishoni mwa 2021 alianza kupeleka idadi kubwa ya wanajeshi wa Urusi karibu na mipaka ya Ukraine. Kisha wiki hii alitupilia mbali mkataba wa amani wa 2015 kwa upande wa mashariki na maeneo yaliyotambuliwa chini ya udhibiti wa waasi kuwa huru.
Urusi kwa muda mrefu imekuwa ikipinga hatua ya Ukraine kuelekea Umoja wa Ulaya na muungano wa kijeshi wa kujihami wa nchi za Magharibi Nato. Akitangaza uvamizi wa Urusi, aliishutumu Nato kwa kutishia "mustakabali wetu wa kihistoria kama taifa".
Je Urusi itaenda umbali gani?
Urusi imekataa kusema kama inataka kupindua serikali iliyochaguliwa kidemokrasia ya Ukraine, ingawa inaamini kwamba Ukraine inapaswa "kuachiliwa, kusafishwa kutoka kwa Wanazi". Bw Putin alizungumzia kuwafikisha mahakamani "wale waliofanya uhalifu mwingi wa umwagaji damu dhidi ya raia".
Ilikuwa ni dokezo nyembamba na kwa kuvamia kutoka Belarus na kukamata uwanja wa ndege wa Antonov karibu na viunga vya Kyiv, kuna shaka kidogo kwamba mji mkuu uko vizuri ndani ya vituko vyake.
Katika siku za kabla ya uvamizi huo, wakati hadi askari 200,000 walikuwa karibu na mipaka ya Ukraine, alikuwa ameelekeza fikira zake mashariki.
Kwa kutambua maeneo yanayoungwa mkono na Urusi yaliyojitenga ya Luhansk na Donetsk kama huru, alikuwa tayari ameamua kuwa hayakuwa tena sehemu ya Ukrainia. Kisha akafichua kwamba aliunga mkono madai yao kwa eneo la mbali zaidi la Kiukreni. Jamuhuri za watu wanaojiita huru zinachukua zaidi ya theluthi moja ya maeneo yote ya Luhansk ya Ukraine na Donetsk lakini waasi wanatamani mengine pia.
Je, uvamizi huu ni hatari kwa Ulaya?
Hizi ni nyakati za kutisha kwa watu wa Ukraine na za kutisha kwa bara zima, kushuhudia serikali kuu ikivamia jirani ya Uropa kwa mara ya kwanza tangu Vita vya Pili vya Dunia.
Makumi ya watu wamekufa tayari katika kile Ujerumani imekiita "Vita vya Putin", raia na wanajeshi. Na kwa viongozi wa Ulaya uvamizi huu umeleta baadhi ya saa za giza zaidi tangu miaka ya 1940. Ilikuwa, alisema Emmanuel Macron wa Ufaransa, hatua ya mabadiliko katika historia ya Uropa. Akikumbuka siku za Vita Baridi vya Umoja wa Kisovieti, Volodymyr Zelensky alizungumzia jitihada za Ukraine za kuepuka pazia jipya la chuma lililoifunga Urusi kutoka kwa ulimwengu wa kistaarabu.
Kwa familia za vikosi vyote viwili kutakuwa na siku za wasiwasi mbele. Wananchi wa Ukraine tayari wamekabiliwa na vita vikali vya miaka minane na washirika wa Urusi. Jeshi limewaita askari wa akiba wote wenye umri wa miaka 18 hadi 60. Afisa mkuu wa jeshi la Marekani Mark Milley alisema ukubwa wa vikosi vya Urusi utamaanisha hali "ya kutisha" na migogoro katika maeneo yenye miji minene.
Uvamizi huo una madhara makubwa kwa nchi nyingine nyingi zinazopakana na Urusi na Ukraine. Latvia, Poland na Moldova wanasema kuwa wanajiandaa kwa wimbi kubwa la wakimbizi. Hali ya hatari imetangazwa nchini Lithuania na Moldova, ambako maelfu ya wanawake na watoto tayari wameingia.
Hii sio vita ambayo idadi ya watu wa Urusi ilitayarishwa kwa ajili yake, kwani uvamizi huo ulipigwa chapa na baraza la juu la bunge lisilo na uwakilishi.
Nchi za Magharibi zinaweza kufanya nini?
Nato imeweka ndege za kivita katika hali ya tahadhari lakini muungano wa Magharibi umeweka wazi hakuna mipango ya kutuma wanajeshi wa kivita nchini Ukraine yenyewe. Badala yake wametoa washauri, silaha na hospitali za kutumiwa vitani . Wakati huo huo, wanajeshi 5,000 wa Nato wametumwa katika mataifa ya Baltic na Poland. Wengine 4,000 wangeweza kutumwa Romania, Bulgaria, Hungaria na Slovakia.
Badala yake, nchi za Magharibi zinalenga uchumi wa Russia, viwanda na watu binafsi.
• Umoja wa Ulaya umeahidi kuwekea vikwazo Urusi katika masoko ya mitaji na kukata tasnia yake kutokana na teknolojia ya kisasa zaidi. Tayari imewawekea vikwazo wabunge 351 waliounga mkono Urusi kutambua maeneo yanayodhibitiwa na waasi.
• Ujerumani imesitisha uidhinishaji wa bomba la gesi la Nord Stream 2 la Russia, uwekezaji mkubwa wa Urusi na makampuni ya Ulaya.
•Marekani imesema itaitenga serikali ya Urusi kutoka kwa mashirika ya fedha ya nchi za Magharibi na kuwalenga "watu" wa ngazi za juu.
• Uingereza inasema benki zote kuu za Urusi zitafungiwa mali zao, huku watu binafsi na mashirika 100 yakilengwa; na shirika la ndege la taifa la Urusi Aeroflot pia litapigwa marufuku kutua nchini Uingereza
Ukraine imewataka washirika wake kuacha kununua mafuta na gesi ya Urusi. Mataifa hayo matatu ya Baltic yametoa wito kwa jumuiya nzima ya kimataifa kutenganisha mfumo wa benki wa Russia na mfumo wa malipo wa kimataifa wa Swift. Hilo linaweza kuathiri vibaya uchumi wa Marekani na Ulaya.
Jiji la Urusi la St Petersburg halitaweza tena kuandaa fainali ya Ligi ya Mabingwa mwaka huu kwa sababu za kiusalama. Shirikisho la soka barani Ulaya Uefa pia linapanga hatua zaidi.
Putin anataka nini?
Rais Putin kwa sehemu alilaumu uamuzi wake wa kushambulia upanuzi wa Nato kuelekea mashariki. Hapo awali alilalamika kuwa Urusi "haikuwa na mahali pengine pa kurudi - wanadhani tutakaa tu bila kufanya kitu?"
Ukraine inatafuta ratiba ya wazi ya kujiunga na Nato na Naibu Waziri wa Mambo ya Nje wa Urusi Sergei Ryabkov alieleza: "Kwetu sisi ni lazima kabisa kuhakikisha Ukraine kamwe, kamwe inakuwa mwanachama wa Nato."
Mwaka jana Rais Putin aliandika kipande kirefu kinachowaelezea Warusi na Waukraine kama "taifa moja", na ameelezea kuporomoka kwa Umoja wa Kisovieti mnamo Desemba 1991 kama "mgawanyiko wa Urusi ya kihistoria". Amedai Ukrainia ya kisasa iliundwa kikamilifu na Urusi ya kikomunisti na sasa ni nchi ya vibaraka, inayodhibitiwa na Magharibi.
Rais Putin pia ametoa hoja kwamba ikiwa Ukraine itajiunga na Nato, muungano huo unaweza kujaribu kuteka tena Crimea.
Lakini Urusi haijazingatia tu Ukraine. Inataka Nato kurejea katika mipaka yake ya kabla ya 1997.
Bw Putin anataka Nato kuondoa vikosi vyake na miundombinu ya kijeshi kutoka kwa mataifa wanachama waliojiunga na muungano huo kuanzia 1997 na sio kupeleka "silaha za kushambulia karibu na mipaka ya Urusi". Hiyo ina maana Ulaya ya Kati, Ulaya Mashariki na Baltiki.
Katika macho ya Rais Putin, nchi za Magharibi ziliahidi mwaka 1990 kwamba Nato ingepanua "sio inchi moja kuelekea mashariki" lakini walifanya hivyo hata hivyo.
Hiyo ilikuwa kabla ya kuanguka kwa Muungano wa Sovieti, hata hivyo, hivyo ahadi iliyotolewa kwa Rais wa Soviet Mikhail Gorbachev ilirejelea tu Ujerumani Mashariki katika muktadha wa Ujerumani iliyounganishwa tena.
Bw Gorbachev alisema baadaye "mada ya upanuzi wa Nato haikujadiliwa kamwe" wakati huo.
Nato amesema nini?
Nato ni muungano wa kiulinzi na sera yake ni kuwa na mlango wa wazi kwa wanachama wapya, na nchi zake 30 wanachama zinashikilia kuwa hazitabadilika.
Hakuna matarajio ya Ukraine kujiunga kwa muda mrefu, kama kansela wa Ujerumani ameweka wazi.
Lakini wazo kwamba nchi yoyote ya sasa ya Nato ingetoa uanachama wake ni jambo lisilo la mwanzo.
Je, kuna njia ya kidiplomasia?
Sio kwa sasa, lakini mpango wowote wa mwisho utalazimika kufunika vita vya mashariki na udhibiti wa silaha.
Marekani ilikuwa imejitolea kuanzisha mazungumzo juu ya kuzuia makombora ya masafa mafupi na ya kati na pia juu ya mkataba mpya wa makombora ya mabara. Urusi ilitaka silaha zote za nyuklia za Marekani zizuiwe kutoka nje ya maeneo yao ya kitaifa.
Urusi ilikuwa na chanya kuelekea "utaratibu wa uwazi" uliopendekezwa wa ukaguzi wa pande zote kwenye besi za makombora - mbili nchini Urusi, na mbili nchini Romania na Poland.
CHANZO - BBC SWAHILI
إرسال تعليق